غلظت خون چیست؟
منظور از غلظت خون، افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون به نسبت حجم خون است. وظیفه گلبول‌های قرمز در بدن این است که اکسیژن را به اندام و بافت‌ها برسانند. وقتی تعداد این سلول‌های خونی از حد مجاز بیشتر می‌شود، خون غلیظ شده و احتمال ایجاد لختگی به وجود می‌آید. لخته‌هایی که اگر در مسیر انتقال خون به قلب یا مغز باشند ریسک سکته مغزی و قلبی را چند برابر می‌کنند.
غلظت خون در مردان بالای ۴۰ سال از شیوع بیشتری برخوردار است. در اصطلاح پزشکی این بیماری را پلیسیتمی (polycythemia) و اریتروسیتوز (erythrocytosis) می‌گویند. برخلاف تصور عمومی که اگر رنگ خون کسی تیره باشد یعنی غلظت خون دارد و افرادی که رنگ خونشان قرمز روشن است خون رقیقی دارند، باید بگوییم که این باور کاملا اشتباه است و این بیماری با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیست. علت تیره‌بودن رنگ خون که معمولا از ورید گرفته‌شده کمبود اکسیژن است. بیماری غلظت خون را با آزمایش خون (CBC) و سنجش تعداد هموگلوبین تشخیص می‌دهند.
برای مطالعه مقاله علت چرب شدن موها + ۱۵ راهکار طلایی برای خلاص شدن از چربی موها کلیک کنید.
علائم غلظت خون
غلظت خون اغلب هیچ علامتی با خود به همراه ندارد. اکثر مردم پس از تشخیص لخته خون متوجه می شوند که غلظت خون دارند. با این حال، گاهی اوقات غلظت خون می تواند علائمی ایجاد کند که با لخته شدن خون همراه است. اینکه کدام علائم تجربه می شود بستگی به محل تشکیل لخته در بدن دارد. این موارد ممکن است شامل گزینه های زیر باشد:
*درد قفسه سینه
*تنگی نفس
*علائم حمله قلبی، مانند سوزن سوزن شدن بازو یا درد در پشت یا فک
*سردرد
*گفتار نامفهوم یا مشکل در صحبت کردن
*سرگیجه
*مشکل در درک گفتار
*درد یا قرمزی در ساق پا
در صورت بروز هر گونه علائم لخته خون، فوراً کمک پزشکی اورژانسی دریافت کنید.
چه عواملی باعث غلظت خون می شود؟
- بخشی از علت ابتلا به مشکل غلظت خون، زمینه‌های ارثی و مادرزادی است (۵ تا ۱۰ درصد موارد) ولی بیشترین علت ابتلا به غلظت خون، وجود بیماری‌های ریوی و قلبی است که باعث کاهش اکسیژن در بدن می‌شوند. زمانی که اکسیژن کافی به بدن نرسد، برای جبران این کمبود، گلبول قرمز بیشتری در بدن ساخته می‌شود و این امر باعث افزایش غلظت خون در رگ‌ها می‌شود. با کمبود اکسیژن در بدن هورمونی به نام اریتروپویتین از کلیه ترشح می‌شود که این هورمون، مغز استخوان را برای ساخت بیشتر گلبول قرمز تحریک می‌کند تا بتواند کمبود اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن را با افزایش گلبول قرمز جبران کند.
- اغلب افراد ساکن در مکان‌هایی نظیر کوهستان و ارتفاعات و یا مکان‌های دچار آلودگی هوا، به دلیل کمبود اکسیژن، دچار بیماری غلظت خون می‌شوند.
- استرس و تنهش‌های عصبی یکی از عوامل بروز غلظت خون هستند. به این جهت که استرس و تنش‌های عصبی باعث افزایش ترشح آدرنالین و در نتیجه بروز انقباضات عروقی می‌شوند بدین ترتیب پلاسمای خون به خارج عروق نشت کرده و نسبت آن به گلبول قرمز کاهش می‌یابد.
- تعریق و اسهال‌های شدید از علل بروز غلظت خون موقتی هستند.
- یکی دیگر از علل مهم غلظت خون، کشیدن سیگار است با مصرف سیگار اکسیژن‌رسانی به خون کم شده و غلظت خون ثانویه ایجاد می‌شود.
- در برخی افراد به‌طور ارثی، هموگلوبین خونشان به‌راحتی اکسیژن را به بافت‌ها تحویل نمی‌دهد که در واقع به آن هموگلوبین غیر طبیعی گفته می‌شود که جزء علل نادر غلظت خون محسوب می‌شود.
- بیماری مغز استخوان، تومورهای بدخیم کلیوی و کبدی در بزرگسالان، تومورهای مخچه‌ای در کودکان، فیبروم‌های رحمی در زنان، کیست‌های متعدد کلیه، سنگ کلیه و انسداد مجاری ادراری نیز می‌توانند غلظت خون را سبب شوند.
برای مطالعه مقاله چگونه موهای پرپشتی داشته باشیم؟ + ۱۵ راز داشتن موهای پرپشت کلیک کنید.
علل غلظت خون
دلایل زیادی برای غلیظ شدن خون وجود دارد. انعقاد خون می تواند ارثی باشد یا ممکن است فرد به دلیل یک بیماری به آن مبتلا شود. اغلب، هم ژن ها و هم محیط، عوامل موثری در بروز غلظت خون هستند.
ژن ها
جهش های ژنی خاصی که افراد را در معرض خطر افزایش لخته خون قرار می دهد عبارتند از:
*جهش های ژنی: به طور خاص، جهش های ژن V Leiden و پروترومبین G2021A
*کمبود مادرزادی آنتی ترومبین III: وضعیتی که در آن یک ژن غیرطبیعی منجر به پروتئین بسیار کمی می شود که از تشکیل لخته های غیر طبیعی جلوگیری می کند .
*کمبود مادرزادی پروتئین هایی خاص:یک اختلال ژنتیکی نادر در لخته شدن خون که در آن خون فاقد پروتئین های C یا S کافی است که به جلوگیری از لخته شدن خون کمک می کند.
شرایطی که به غلظت خون منتهی می شود
قرار گرفتن در معرض برخی هورمون ها، داروها و شرایط سلامتی می تواند به ایجاد خون غلیظ کمک کند. این موارد عبارتند از:
*عمل جراحی
*بارداری
*داروهای ضد بارداری هورمونی
*درمان جایگزینی هورمونی
*سرطان
*بیماری های التهابی (مانند لوپوس)
*بیماری های عروقی، مانند پلی سیتمی (گلبول های قرمز بیش از حد)
*عفونت
*ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین (تعداد پلاکت کم)
خطرهای غلظت خون
غلطت خون در صورت عدم درمان می تواند بسیار خطرناک باشد. برخی از عوارض این بیماری جدی عبارت‌اند از: حمله قلبی، سکته مغزی، آمبولی ریه، بزرگ شدن کبد و طحال، افزایش فشار خون، زخم معده، دردهای استخوانی که به نقرس و سنگ کلیه تبدیل می‌شوند و خونریزی بینی.
لختگی خون
لخته های خون در این بیماری با داروهای رقیق کننده خون درمان می شود. برخی از دارو های رقیق کننده خون مانند آسپرین و پلاویکس، چسبندگی پلاکت ها را کاهش می دهند و داروهایی مانند مثل هپارین و کومادین با کند کردن سیستم انعقاد خون، باعث کاهش خطر بروز لخته های خونی می شوند. باید گفت که دوره درمان با داروهای رقیق کننده خون حداقل ۶ ماه می باشد که با توجه به نظر پزشک و خطر ایجاد لخته های خون ممکن است دوره مصرف این داروها بیشتر شود.
انواع غلظت خون یا پلیستیمی
افزایش غلظت خون انواع مختلفی دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
پلیسیتمی اولیه
پلیسیتمی اولیه به علت عامل‌های ذاتی سلول‌های قرمز رخ می‌دهد و زمانی اتفاق می‌افتد که به دلیل وجود اختلالات در مغز استخوان، سلول‌های قرمز اضافی در خون تولید می‌شود.
پلی سیتمی ثانویه
پلیسیتمی ثانویه، به علت افزایش طبیعی و یا ساختگی سطح رشد اریتروپویتین‌ها رخ می‌دهد و منجر به افزایش تولید اریتروسیکل‌ها در بدن می‌شود. در این شرایط، تعداد اریتروسیکل‌ها می‌تواند از ۶ تا ۸ میلیون شروع شود و گاهی حتی به ۹ میلیون عدد هم برسد.
پلیستیمی مطلق
اگر تولید گلبول‌های قرمز، به علت فرآیندهای صورت گرفته در مغز استخوان و یا فرآیندهای دیگری که باعث تولید گلبول‌های قرمز اضافی می‌شود، متوقف نشده و ادامه یابد، به این حالت پلیسیتمی مطلق گفته می‌شود.
برای مطالعه مقاله آشنایی با علت انواع سردردها! کلیک کنید.
غلظت خون و درد مفاصل به هم ارتباط دارند؟
ممکن است که خواب رفتن و درد پاها و دستان در فردی که به غلظت خون مبتلا است، دیده‌شود. این حالت می‌تواند با درد مفاصل همراه شود و یا با آن اشتباه گرفته‌شود. در هر حال برای درمان این مشکل باید به دکتر داخلی و یا دکتر عمومی مراجعه کنید تا عوارض آن بدتر نشود و فعالیت‌های روزانه‌ی شما مختل نشوند.
غلظت خون نرمال چند است؟ (غلظت خون در آزمایش)
همان‌طور که در بالا گفتیم غلظت خون بر اساس چند فاکتور در آزمایش خون مشخص می‌شود. زمانی‌که تعداد گلبول‌های قرمز زیاد می‌شود و خون غلیظ می‌شود، تعدادی از پارامترهای آزمایش خون مانند تعداد RBCها، مقدار هموگلوبین، هماتوکریت و غیره افزایش پیدا می‌کند. مقادیر نرمال این فاکتورها به صورت زیر است، بدیهی است که اگر نتیجه آزمایش خون شما از این مقدار بالاتر باشد مشکوک به پلیسیتمی خواهید‌بود:
- تعداد گلبول قرمز در مردان ۵.۷۲ – ۴.۳۲ و در زنان ۵.۰۳ – ۳.۹۰ میلیون گلبول
- میزان هموگلوبین در مردان ۱۷۵ – ۱۳۵ و در زنان ۱۵۵ – ۱۲۰
- میزان هماتوکریت در مردان ۵۰.۰ – ۳۸.۸ و در زنان ۴۴.۵ – ۳۴.۹
- گلبول سفید ۳۵۰۰ تا ۱۰۵۰۰
- تعداد پلاکت ۱۵۰۰۰۰ تا ۴۵۰۰۰.
تشخیص غلظت خون
اگر پزشک شما مشکوک باشد که شما انعقاد خون غیرعادی دارید، ممکن است پزشک معاینه فیزیکی انجام دهد، تاریخچه پزشکی دقیقی بگیرد و آزمایش هایی را تجویز کند. از آنجایی که ژنتیک نقش مهمی در غلظت خون دارد، پزشک شما می خواهد سابقه خانوادگی شما را بداند. آزمایش‌های خونی که به پزشک کمک می‌کند تا انعقاد خون را تشخیص دهد شامل شمارش کامل خون (CBC) ، آزمایش‌های انعقادی که توانایی خون شما برای لخته شدن و مدت زمان آن را اندازه‌گیری می‌کند و سطح فیبرینوژن که در پلاسمای خون وجود دارد. ممکن است آزمایشات بیشتری برای شناسایی شرایط مشکوک زمینه ای انجام شود. همچنین ممکن است از آزمایش خون برای بررسی جهش های ژنی استفاده شود.
تغذیه مناسب برای کاهش غلظت خون چیست؟
- پزشکان معتقدند با نوشیدن آب کافی، غلظت خون در حد متعادل باقی می‌ماند و مشکلاتی مانند لخته‌شدن خون که عاملی در بروز سکته قلبی است، بروز نمی‌کند زیرا کم‌آبی باعث افزایش غلظت خون شده و گردش خون را دچار اشکال می‌کند.
- آلبالو و آبلیموی ترش برای رفع غلظت خون مفید است. مصرف موز نیز برای صاف کردن خون مفید است.
- به طور کلی میوه‌ها و سبزی‌ها، به علت دارا بودن ویتامین C و فیبرهای محلول و نامحلول، باعث کاهش غلظت خون، کاهش میزان فیبرینوژن (پروتئینی که تبدیل به لخته خون می‌شود.) و کاهش فشار خون می‌شوند. به‌همین علت افرادی که گیاه‌خوار هستند نه‌تنها ابتلا به سرطان روده بزرگ را از خود دور کرده‌اند بلکه دارای خون رقیق‌تر و فشار خون و فیبرونوژن پایین‌تری نسبت به افراد هم سن و سال خود هستند.
- برای کاهش لخته‌شدن خون از روغن جامد، روغن نارگیل، چربی‌های حیوانی، گوشت قرمز، دل، قلوه مغز، پیه گاو و گوسفند به مقدار خیلی کم مصرف کنید و به جای آن از لبنیات کم چرب، ماهی، سبزی و میوه‌ی فراوان استفاده کنید.
راههای پیشگیری از ابتلا به غلظت خون
اگر برای غلظت خون چه بخوریم؟ سوال شما هم هست، درمان‌های خانگی غلظت خون به شرح زیر است:
۱. زیاد سیر بخورید
سیر یکی از مواد غذایی شفابخش است که خاصیت رقیق‌کنندگی خون هم دارد. مصرف سیر به‌صورت روزانه، باعث جلوگیری از لخته‌شدن خون می‌شود.
۲. ویتامین E مصرف کنید
ویتامین E باعث جلوگیری از تشکیل لخته خون می‌شود و از موادی است که اصطلاحاً خون را رقیق می‌کند. این ویتامین، هم به‌صورت دارویی در داروخانه‌ها، و هم به شکل طبیعی در مواد غذایی متنوعی مانند بادام، تخم آفتاب‌گردان، تخم‌مرغ و آجیل یافت می‌شود.
۳. روغن زیتون را جایگزین روغن‌های دیگر کنید
یکی از راههای پیشگیری از ابتلا به غلظت خون، مصرف روزانه روغن زیتون است. فنول‌های موجود در روغن زیتون، خطر لخته‌شدن خون را کاهش می‌دهند. این روغن، چسبندگی پلاکت‌های خون را نیز به تأخیر می‌اندازد و روی پلاکت‌های خون هم اثر مثبتی دارد.
۴. زنجبیل بخورید
زنجبیل هم یکی دیگر از مواد غذایی مفیدی است که در درمان و پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها نقش مهمی را ایفا می‌کند. «سالیسیلات اسید» موجود در زنجبیل، باعث کاهش خطر ابتلا به سکته مغزی می‌شود؛ مصرف منظم آن هم، باعث کاهش غلظت خون می‌گردد.
۵. خون بدهید
کسانی‌که غلظت خون دارند، می‌توانند خون بدهند اما خون آنها قابلیت استفاده ندارد و باید دور انداخته شود. چون خون کسانی که غلظت خون دارند، در کیسه‌های جمع‌آوری خون، به‌سرعت لخته می‌شود. اما اگر می‌خواهید از ابتلا به غلظت خون پیشگیری کنید، با تشخیص پزشک، خون بدهید. خانم‌ها بهتر است هر ۴ ماه یک‌بار و آقایان هر ۳ ماه یک‌بار خون بدهند.
۶. سیگار نکشید
مصرف دخانیات و کشیدن سیگار، یکی از دلایل اصلی ابتلا به غلظت خون است. برای پیشگیری از آن، سیگارکشیدن را متوقف کنید.
۷. پرخوری نکنید
پرخوری و کم‌تحرکی، دو عامل اصلی ابتلا به غلظت خون هستند. اگر می‌خواهید از غلظت خون و عوارض مرگ‌بار ناشی از آن مصون بمانید:
- به اندازه غذا بخورید و هرگز پرخوری نکنید.
- اگر در رژیم غذایی، فست‌فودها و غذاهای ناسالم زیاد به چشم می‌خورد، در آن تجدید نظر کنید.
- میوه‌ها و سبزیجات تازه مصرف کنید.
- روزه بگیرید و گاهی به معده‌تان استراحت بدهید.
- ورزش‌های سبک یا پیاده‌روی روزانه را حتماً در برنامه‌تان جا دهید.
حجامت برای غلظت خون
حجامت یا فصد خون، نوعی روش خون‌گیری برای درمان غلطت خون در طب سنتی است. در این روش، در جداره رگ، شکاف کوچکی ایجاد می‌کنند و از این طریق مقداری خون را از بدن فرد خارج می‌سازند. هدف از این کار، کاستن حجم خون بیمار به‌منظور کاهش غلظت آن و یا انحراف خون به یک مسیر دیگر برای درمان بیماری خاصی است. امروزه حجامت به شکل کاملاً بهداشتی و به‌وسیله سوزن و کیسه مخصوص، انجام می‌شود و باعث دفع بسیاری از سموم بدن، تعادل در اخلاط چهارگانه و رقیق‌کردن خون می‌شود. فصد خون در کاهش غلظت خون، مفیدتر و قوی‌تر عمل می‌کند و حجامت در کاهش چربی خون، کلسترول و تری‌گلیسرید مؤثرتر است.
درمان های دارویی غلظت خون
روشهای درمانی زیادی اعم از روشهای دارویی و گیاهی برای درمان غلظت خون وجود دارد. در اینجا، به برخی از این روش‌ها اشاره می‌کنیم:
داروی Hydroxyurea
برای اینکه میزان گلبول قرمز خون شما کاهش یابد، ناچارید یکی از داروهایی که برای کاهش تولید گلبول‌های قرمز جدید در مغزاستخوان تجویز می‌شوند، مصرف کنید.
Hydroxyurea یک داروی درمان سرطان است که باعث کاهش رشد سلول‌های جدید در بدن شما می‌شود. این دارو، تعداد گلبول‌های قرمز خون و پلاکت‌ها را کاهش می‌دهد.
اینترفرون -آلفا (اینترون آ-روفرون آ)
این دارو برروی سیستم ایمنی بدن شما کار می‌کند و به سرعت شروع به تجزیه سلول‌های قرمز خون می‌کند.
آسپیرین
آسپرین خون شما را رقیق می‌کند و از لخته شدن آن جلوگیری می‌کند. آسپرین می‌تواند برخی از عوارض غلظت خون مانند:
- احساس گزگز کردن و سوزش دست‌ها و پاها
- خارش و درد استخوانی را کاهش دهد.
- با این حال، مصرف روزانه آسپیرین دارای خطراتی است و می‌تواند باعث خونریزی در معده و سایر قسمت‌های دستگاه گوارش شود.
بنابراین، قبل از مصرف خودسرانه هر نوع دارویی و به‌خصوص داروهای غلظت خون، حتماً با پزشک معالجتان مشورت کنید و هرگز با تشخیص خودتان یا فردی غیرمتخصص دارویی مصرف نکنید. چون این کار می‌تواند برای سلامتی شما بسیار خطرناک باشد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
غلظت خون بیماری خطرناکی است که اگر به‌موقع مداوا نشود، می‌تواند آسیب‌های جدی را به بقیه عضوها و ارگان‌های حیاتی بدن وارد کند. از طرفی، علائم غلظت خون به‌ندرت ظاهر می‌شوند. به همین دلیل، بهترین راه تشخیص غلظت خون، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های علمی است. علائم ابتدایی غلظت خون که باید آنها را جدی بگیرید، در ابتدای بحث آورده شدند اما چنانچه آن علائم را جدی نگرفتید و به پزشک مراجعه نکردید، دست‌های دیگر از علائم هشداردهنده وجود دارند که نشان‌دهنده پیشرفت بیماری هستند و باید به‌محض مشاهده هریک از آنها به‌سرعت به پزشک عفونی مراجعه کنید و تحت مداوا قرار بگیرید. این علائم عبارت‌اند از:
- خونریزی شدید
- تورم مفاصل
- احساس درد استخوان‌ها
- قرمزشدن رنگ پوست
- خونریزی لثه
- احساس سوزش در دست و پا
