بافت اندومتریال یا همان بافت مخاط رحم شامل غده، گلبول های خون و بافت های همبند است و معمولا درون رحم رشد می کند تا رحم را آماده برای تخمک گذاری کند. این بافت به صورت طبیعی در داخل حفره رحم وجود دارد و به صورت ماهیانه دچار تغییرات قاعدگی می شود. تا زمانی که اندومتر در داخل حفره رحم قرار دارد همه چیز طبیعی است اما مشکل زمانی ایجاد می شود که این بافت به قسمت های دیگر بدن مانند داخل لگن سرک می کشد و به طور نابجا در این بخش قرار می گیرد. این بافت ها در داخل لگن دچار التهاب، خونریزی و چسبندگی داخل لگن شده و همچنین موجب به وجود آمدن کیست های شکلاتی به طور مکرر در تخمدان می شوند.
با التهاب و کششی که روی اعصاب و بافت ها وارد می شود موجب ایجاد درد لگنی مزمن در خانم ها شود. معمولا این دردها با شدت زیادی در خانم ها و دختران جوان بروز می کند و در سنین باروری نیز ممکن است موجب بروز مشکلات ناباروری شود.
برای مطالعه مقاله زایمان طبیعی بهتر است یا سزارین! کلیک کنید.
آندومتریوز
مکان هایی که ممکن است درگیر اندومتریوز شوند اجزای داخل لگن می باشند. تخمدان ها و عضله های رحم مهمترین قسمت هایی هستند که از هجوم این بافت در امان نیستند. اندومتر اگر داخل تخمدان تشکیل شود کیستی به نام اندومتریوما را می سازد و یا اگر در داخل عضله رحم یا همان میومتر باشد اندومتریوزیس را تشکیل می دهد.
به طور معمول، این بافت در طی قاعدگی فرو می ریزد اما بافتی که در جای دیگری رشد کرده باشد، قادر به انجام این کار نیست. که منجر به علائم جسمی زیادی از جمله درد می شود. هرچه این بافت ها بزرگتر شوند، بیشتر بر عملکرد بدن تاثیر می گذارند. برای مثال ممکن است لوله های رحم را مسدود کنند.
مهم ترین علائم اندومتریوز
- درد مزمن لگنی
- دردهای شدید زمان قاعدگی
- درد هنگام مقاربت جنسی
- پریودهای طولانی تر از هفت روز
- خونریزی شدید قاعدگی
- مشکلات روده ای و ادراری شامل درد، اسهال، یبوست و نفخ
- مشاهده خون در مدفوع یا ادرار
- تهوع و استفراغ
- خستگی
نظریه های مختلف در مورد علل ابتلا به اندومتریوز
طبق نظریه اول گفته می شود : ممکن است مقداری از خون قاعدگی زمانی که از دهانه رحم دفع می شود مجدد از طریق لوله ها وارد محفظه شکم شوند. به دلایل مختلفی این خون قاعدگی که شامل پوسته های داخل رحم است و به آن اندومتر گفته می شود در آن قسمت نشا می کنند و از تخمدان، سفاق و لوله رحمی تغذیه کرده و زنده می مانند.
طبق نظریه دوم سلول هایی که در دوران جنینی قابلیت تبدیل به بافت های مختلف را دارند به علت عوامل نشناخته ای داخل حفره لگن تغییر ماهیت داده و تبدیل به سلول های اندومتری شوند و تظاهرات بالینی اندومتریوز را ایجاد کنند.
اگرچه تعداد تئوری های پاتولوژی اندومتریوز به همین دو مورد ختم نمی شود اما دانشمندان تا کنون برای هیچ یک از این نظریه ها به اتفاق نظر نرسیدند.
عوارض ناشی اندومتریوز
- آندومتریوز طبق آمار علت 50 درصد از ناباروری هاست
- افزایش ریسک ابتلا به سرطان تخمدان
- کیست تخمدان
- التهاب درون لگن
- ایجاد اسکار و چسبندگی
- مشکلات روده ای و مثانه ای
خانم هایی که در سن باروری هستند بیشتر از بقیه در معرض خطر ابتلا به اندومتریوز قرار دارند، زیرا اندومتریوز یک بیماری وابسته به استروژن ( هورمون های جنسی ) می باشد. در واقع همانطور که در بافت طبیعی اندومتر استروژن باعث رشد می شود در بافت غیر طبیعی نیز تاثیر می گذارد و موجب رشد غیر طبیعی این بافت می شود، در نتیجه خانم هایی که در سن باروری هستند بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند.
علت بروز آندومتریوز چیست؟
اگرچه هنوز علت دقیق ابتلا به این بیماری مشخص نیست اما دلایل احتمالی آن شامل موارد زیر هستند:
- قاعدگی بازگشتی: در این مورد، خون قاعدگی حاوی سلول‌های آندومتر به جای خارج شدن از بدن، از طریق لوله‌های فالوپ به داخل حفره لگن جریان می‌یابد. این سلول‌های آندومتر به دیواره های لگن و سطوح اندام‌های لگن می‌چسبند، در آنجا رشد می‌کنند و در طول هر چرخه قاعدگی ضخیم می‌شوند و خونریزی می‌کنند.
- تغییر شکل سلول‌های صفاقی: طبق «نظریه القایی»، متخصصان پیشنهاد می‌کنند که هورمون‌ها یا عوامل سیستم ایمنی بدن می‌توانند باعث تبدیل سلول‌های صفاقی (سلول‌هایی که در قسمت داخلی شکم شما قرار دارند) به سلول‌های شبه آندومتر شوند.
- دگرگونی سلول‌های جنینی: هورمون‌هایی مانند استروژن ممکن است سلول‌های جنینی (سلول‌هایی که در مراحل اولیه رشد هستند) را در دوران بلوغ به سلول‌های شبیه به آندومتر تبدیل کنند.
- اسکار جراحی: بعد از عمل‌های جراحی مانند هیسترکتومی یا سزارین، سلول‌های آندومتر ممکن است به محل برش جراحی متصل شوند. در نتیجه به فضای خارجی رحم دسترسی پیدا می‌کنند.
- انتقال سلول‌های آندومتر: رگ‌های خونی یا سیستم مایع بافتی (لنفاوی) ممکن است سلول‌های آندومتر را به سایر قسمت‌های دیگر بدن منتقل کنند.
- اختلال سیستم ایمنی بدن: بروز مشکل در سیستم ایمنی بدن ممکن است باعث شود که بدن نتواند بافت شبه آندومتر که در خارج از رحم رشد می‌کند را تشخیص دهد و از بین ببرد.
انواع آندومتریوز
به طور کلی، برحسب محل استقرار سلول‌های آندومتر در خارج از رحم، سه نوع اصلی آندومتریوز وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
- آندومتریوز صفاقی سطحی: این مورد رایج‌ترین نوع آندومتریوز است که در اثر آن ضایعاتی در صفاق مشاهده می‌شود. صفاق لایه نازکی است که حفره لگن شما را در بر می‌گیرد.
- آندومتریوما (ضایعه تخمدانی): کیست‌های تیره و پر از مایعی که به کیست‌های شکلاتی معروف هستند. معمولا در عمق تخمدان‌های شما ایجاد می‌شوند و به روش‌های درمانی خیلی خوب پاسخ نمی‌دهند. در نتیجه می‌توانند به بافت‌های سالم تخمدان نیز آسیب برسانند. در مطلبی با عنوان کیست آندومتریوما نی نی سایت به نکات جالبی در این زمینه اشاره شده است.
- آندومتریوز صفاقی عمیق: این نوع آندومتریوز در زیر صفاق رشد می‌کند و می‌تواند علاوه بر اندومتریوز رحم اندام‌های نزدیک به رحم مانند روده یا مثانه را درگیر کند. حدود ۱ تا ۵ درصد از زنان مبتلا به آندومتریوز، این مورد را تجربه می‌کنند.
بهتر است بدانید که از نظر پزشکان، شدت درد شما ممکن است شاخص قابل اعتمادی برای بررسی وضعیت شما نباشد زیرا ممکن است اندومتریوز خفیف همراه با درد شدید را تجربه کنید یا ممکن است اندومتریوز پیشرفته با درد کم یا بدون درد داشته باشید.
اندومتریوز دارای چهار مرحله حداقلی، خفیف، در حد متوسط و شدید است. عوامل مختلفی مانند محل درگیری، تعداد، اندازه و عمق کاشت سلول‌های آندومتر می توانند باعث بروز یکی از این مراحل شوند.
در اندومتریوز حداقلی، ضایعات یا زخم‌های کوچک و کاشت‌های سطحی آندومتر روی تخمدان شما وجود دارند. همچنین ممکن است التهاب در حفره لگن یا اطراف آن دیده شود.
آندومتریوز خفیف شامل ضایعات سبک و کاشت‌های سطحی آندومتر روی تخمدان و پوشش لگن است.
در اندومتریوز متوسط کاشت‌های عمیق آندومتر بر روی تخمدان و لگن مشاهده می‌شود. حتی ممکن است ضایعات بیشتری نیز وجود داشته باشند.
برای مطالعه مقاله علت سوزش معده و راههای درمان آن! کلیک کنید.
شدیدترین مرحله آندومتریوز شامل کاشت‌های عمیق بر روی لگن و تخمدان‌ها است. البته ممکن است ضایعاتی در لوله‌های فالوپ و روده شما نیز وجود داشته باشند.
فاکتورهای خطر شایع بیماری آندومتریوز
عوامل متعددی می‌توانند شما را بیشتر در معرض خطر ابتلا به آندومتریوز قرار دهند. فاکتورهای مانند:
- عدم باروری و زایمان تا آخر عمر
- شروع قاعدگی در سنین پایین
- بروز یائسگی در سنین بالاتر
- داشتن دوره‌های بین قاعدگی کوتاه‌مدت، به عنوان مثال کمتر از ۲۷ روز
- تجربه دوره‌های قاعدگی سنگین که اغلب بیش از هفت روز طول می‌کشند
- داشتن سطح بالاتری از استروژن در بدن
- شاخص توده بدنی (bmi) پایین
- سابقه خانوادگی ابتلا به آندومتریوز (به‌خصوص در مادر، عمه یا خواهر)
- بروز هرگونه بیماری که مانع از خروج خون از بدن در دوران قاعدگی شود
- اختلالات دستگاه تناسلی
آندومتریوز معمولاً چندین سال پس از شروع قاعدگی ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های آن ممکن است با بارداری به طور موقت بهبود یابند و ممکن است با یائسگی به طور کامل از بین بروند. مگر اینکه در این دوره‌ها داروهای حاوی استروژن مصرف کنید.
عوارض احتمالی بیماری آندومتریوز
شما نباید آندومتریوز را نادیده بگیرید. در مواردی با گذشت زمان و عدم درمان به موقع، این بیماری منجر به ناباروری و سرطان تخمدان یا رحم شده است.
عارضه اصلی اندومتریوز اختلال در باروری است. تقریباً یک سوم تا نیمی از زنان مبتلا به آن برای بارداری مشکل دارند. برای باردار شدن، یک تخمک باید از تخمدان آزاد شود، از طریق لوله فالوپ عبور کند، توسط یک سلول اسپرم بارور شده و خود را به دیواره رحم متصل کند تا شروع به رشد کند. آندومتریوز ممکن است باعث انسداد لوله فالوپ شود و از اتصال تخمک و اسپرم جلوگیری کند.
با این وجود، بسیاری از افراد مبتلا به آندومتریوز خفیف تا متوسط هنوز می‌توانند باردار شده و دوران بارداری را به پایان برسانند. بعضی اوقات پزشکان به افراد مبتلا به اندومتریوز توصیه می‌کنند که بچه‌دار شدن را به تعویق نیندازند زیرا ممکن است با گذشت زمان وضعیت بدتر شود.
متاسفانه سرطان تخمدان در افراد مبتلا به آندومتریوز بیشتر از حد انتظار رخ می‌دهد. اگرچه خطر ابتلا به سرطان تخمدان در ابتدای ابتلا بسیار کم است. به ندرت نوع دیگری از سرطان با نام آدنوکارسینوم مرتبط با آندومتریوز، می‌تواند بعداً در افرادی که اندومتریوز داشته‌اند بروز کند.
نحوه صحیح تشخیص بیماری آندومتریوز
اصولا برای تشخیص اندومتریوز و سایر شرایطی‌که می‌توانند باعث درد لگن شوند، پزشک از شما می‌خواهد علائم خود را از جمله محل درد و زمان بروز آن را شرح دهید. پس از آن، آزمایش‌هایی که برای بررسی دقیق‌تر این بیماری انجام می‌شوند عبارتند از:
- معاینه لگن: در حین معاینه لگن، پزشک با دست خود سعی می‌کند مناطقی را که در لگن ناهنجاری‌هایی مانند کیست یا زخم رحمی دارند را ارزیابی کند. اغلب نمی‌توان مناطق کوچک اندومتریوز را احساس کرد مگر اینکه باعث ایجاد کیست شده باشند.
برای مطالعه مقاله علت آلرژی فصلی و راههای درمان آن کلیک کنید.
- سونوگرافی: تشخیص اندومتریوز در سونوگرافی آسان‌تر است. این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از داخل بدن شما استفاده می‌کند. برای ثبت تصاویر، دستگاهی به نام مبدل بر روی شکم شما فشار داده می‌شود یا داخل واژن شما قرار می‌گیرد (سونوگرافی ترانس واژینال). هر دو نوع سونوگرافی ممکن است برای به دست آوردن بهترین دید از اندام‌های تناسلی انجام شوند. معمولا یک آزمایش تصویربرداری سونوگرافی استاندارد به طور قطعی به پزشک شما نمی‌گوید که آیا شما آندومتریوز دارید یا خیر، اما می‌تواند کیست‌های مرتبط با آندومتریوز (آندومتریوما) را شناسایی کند. به‌همین‌دلیل بهتر است در طی معاینات روتین، در مورد بهترین زمان سونوگرافی برای تشخیص اندومتریوز با پزشک خود صحبت کنید.
- تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI): آزمایشی است که از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌ها و بافت‌های بدن شما استفاده می‌کند. گاهی MRI می‌تواند به جراح شما اطلاعات دقیقی در مورد محل و اندازه کاشت‌های سلولی آندومتر ارائه دهد.
- لاپاراسکوپی: گاهی پزشک ممکن است شما را به جراح ارجاع دهد تا به کمک روش لاپاراسکوپی، داخل شکم شما دقیق‌تر بررسی شود. در طی این روش در حالی که شما تحت بیهوشی عمومی هستید، جراح شما یک برش کوچک در نزدیکی ناف شما ایجاد می‌کند. به کمک این برش لوله لاپاراسکوپ را وارد کرده و به دنبال علائم بافت آندومتر خارج از رحم همه نواحی را بررسی می‌کند.
اصولا لاپاراسکوپی می‌تواند اطلاعاتی در مورد محل، وسعت و اندازه کاشت‌های سلولی آندومتر ارائه دهد. جراح شما ممکن است در این حین، نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی) نیز برای آزمایش آسیب‌شناسی انجام دهد. خبر خوب این است که اغلب جراح می‌تواند ضایعات آندومتریوز را نیز در طول لاپاراسکوپی به طور کامل از بین ببرد.
راهکار های درمان آندومتریوز
بدیهی است افرادی که دچار چنین عارضه ای می شوند می خواهند به سرعت از شر آن خلاص شوند و دیگر علائم آزار دهنده آن را تجربه نکنند به همین دلیل است که به پزشک درمانگر مراجعه می کنند. در این میان متخصص می تواند از راه های درمانی متفاوتی برای کاهش علائم عارضه استفاده کند. بهتر است بدانید محققین تا کنون درمان قطعی آندومتریوز را کشف نکرده اند و روش های مذکور به منظور کاهش علائم و رفع موقتی این بیماری کاربرد دارند.
- دارو درمانی: تجویز برخی از دارو های مسکن به منظور جلوگیری از بروز درد های شدید در نواحی بدن بیمار، نه به عنوان راهی برای درمان
- هورمون تراپی: این روش هم از درد های شدید می کاهد، زیرا با افزایش یا کاهش ترشح هورمون های زنانه باعث ضخامت بیشتر آندومتر می شود و بعد با خونریزی ریزش پیدا می کند. علاوه بر مسکن درد ها باعث کاهش رشد و حجم بافت آندومتر می شود.
- عمل جراحی: با برداشتن بافت آندومتریوز از طریق عمل جراحی در صورتی که رحم و تخمدان ها سالم باقی بمانند می توان بارداری را تجربه کرد.
- روش های کمک باروری: بسیاری از روش های درمان ناباروری برای درمان آندومتریوز هم به کار آمده است، این روش ها برای بارداری مناسب تر از جراحی است.
- هیستروکتومی: این روش جراحی در مواردی شدید تر استفاده می شود اما متاسفانه با شرایط این نوع جراحی دیگر امکان بارداری مجدد وجود ندارد.
هورمون درمانی برای آندومتریوز
سلول های مشابه آندومتریوم نسبت به هورمون ها حساس هستند و به تغییرات استروژن و پروژسترون در طول سیکل قاعدگی واکنش نشان می دهند. این حالت که با درد و خونریزی همراه است، به خوبی با هورمون درمانی کنترل خواهد شد.
– پروژستین. گروهی از هورمون های مشابه پروژسترون که رشد آندومتریوم خارج از رحم را مهار می کنند.
– گنادوتروپین ها. هورمون های مغزی که آزاد شدن هورمون در سایر ارگان ها مانند تخمدان ها را کنترل می کنند.
– قرص های پیشگیری از بارداری
روش های جراحی برای درمان آندومتریوز
– لاپاراسکوپی
در این روش که به منظور تشخیص و درمان آندومتریوز انجام می شود، با استفاده از لاپاراسکوپ، قرارگیری این ابزار در حفره شکمی از طریق برشی کوچک صورت می گیرد.
– لاپاراتومی
جراحی که با برش شکمی و برداشت و یا سوزاندن کیست و بافت همراه می باشد. این روش معمولا زمانی انجام می شود که جراحی پیچیده است و لاپاراسکوپی مناسب نمی باشد.
– هیسترکتومی ( جراحی برداشت رحم )
اگر آندومتریوز بر کیفیت زندگی تاثیر گذاشته باشد و سایر روش ها موثر واقع نشده باشند، هیسترکتومی از سوی پزشک تجویز خواهد شد. اگر تخمدان ها باقی بمانند، احتمال بازگشت آندومتریوز بیش از پنجاه درصد خواهد بود. در صورت برداشت تخمدان ها، نیاز به جایگزینی هورمونی می باشد، چرا که فرد یائسه می شود.
توصیه می شود حتما در خصوص روش های درمانی، مزایا و معایب هر یک با پزشک مشورت داشته باشید.
